اخلاق تشکیلاتی

مقدمه: حیات و نشاط هر جامعه بستگی به اخلاق دارد جامعه ای که فاقد اخلاق باشد دچار مرگ شده است ، اخلاق آنقدر مهم است که رسول خدا فلسفه بعثت خود را پیاده کردن سجایای اخلاقی بیان کرده است. مجموعه کارکنان یک تشکیلات ارزشی نقش الگو دهی آحاد اقشار جامعه را به عهده دارند. باید تلاش بیشتر نسبت به رعایت اخلاق سازمانی و تشکیلاتی داشته باشند، چرا که کسانی که به دیگران الگو می دهند خود باید ساخته شده  باشند و عملکرد مثبت و منفی اینها آثار و پیامد های مهمی خواهد داشت.

تعریف اخلاق سازمانی:

یک کار تشکیلاتی حل شدن در جمع، یک کار جمعی است، فرد باید خودش را در جمع حل کند این جمع شدن باعث افزایش معلومات می شود مثل یک حبه قند که وقتی این یک حبه داخل یک لیوان آب قرار می گیرد خودش را نشان می دهد، یک حبه قند وقتی که زیر دندان قرار می گیرد صدا میکند. دین مبین اسلام همه چیز را جمعی می داند عبادت ، جهاد ، تعاون و همکاری و ...

اخلاق اسلامی دو کار مهم و بزرگ را به ما تعلیم می دهد:

 1-  با رفتار و خصلت های بد مبارزه کنیم و همیشه از خودمان دور کنیم

2-  اخلاق نیک و فضایل را در خودمان بوجود بیاوریم و رشد بدهیم

خصوصیات اخلاقی کارکنان چگونه باید باشد؟

1-اخلاص در عمل: اخلاقی یعنی صاف شدن از ناخالصی ها، امام هشتم (ع) فرمود: کارتان ریا و خودنمایی نباشد به درستی کسی که عملی را برای   غیر خدا انجام دهد خداوند آن شخص را به همان کسی واگذار می کند که عمل برای او انجام شده است.

در قرآن: قل انما اعظم بواحدة ان تقوموالله مثنی و فرادی.     ای رسول به امت بگو که من یک سخن شما را پند دهم و آن سخن این است که شما خالص برای خدا دو نفر یا هریک تنها قیام کنید.

قیام برای خدا باشد کارها روح و رنگ دینی و اعتقادی داشته باشد و قیام برای منافع شخصی نباشد چرا که روح وحدت و برادری را خفه می کند، حضرت علی (ع) در مرحله اول که عمربن عبدود را نقش بر زمین کرد او را نکشت بلکه در مرحله دوم جنگ او را کشت علت را از آن حضرت سوال کردند فرمود: وقتی روی سینه عمربن عبدود نشستم، او مرتبا به مادرم فحش می داد و آب دهان به صورتم می افکند در آن موقع ترسیدم اگر گردنش را بزنم اینکار به خاطر لذت نفسانیم بوده است از او جدا شدم تا خشمم فرو نشست و بعد از آن برای رضای خدا او را به قتل رساندم .

2-نظم در امور:

رعایت نظم و انضباط موجب رشد و تکامل یک جامعه است مجموعه هستی این جهان بر پایه نظم و انضباط پایه گذاری شده است، حضرت علی (ع) فرمود: اوصییکم عباد الله بتقوی الله و نظم امرکم .  شما را به پرهیز و تقوای الهی و نظم در امورتان سفارش می کنم.

امام خمینی (ره) آنقدر منظم بودند که وقتی از کلاس درسی و تدریس خارج می شد طلبه ها می دانستند الان چه ساعتی است. به موقع استراحت داشتن، به موقع ورزش کردن و به موقع فعالیت و کار و سازمان داشتن، آراستگی در لباس و نظافت فردی ...   امام خمینی (ره) وقتی دید یکی از بستگان با کفش خاکی به دانشگاه می رود فرمود: دو گناه کردی یکی اینکه ریا کردی که استطاعت مالی ندارم که یک جفت کفش بخرم و دوم اینکه بی نظمی و اینکار خلاف شرع و قانون اسلام است.

برخی موارد به مدیری اعلام می شود که ساعت 8 صبح جلسه است با تاخیر می رود این کار بی نظمی است و در اسلام این کار نهی شده است.

3- ایثار:

یعنی دیگران را بر خود مقدم داشتن، یک عنصر ارزشی باید روحیه بسیجی و فرهنگ ایثار را در خودش افزایش دهد ، اگر جمعی وارد جایی و مکانی شده اند باید دیگران را بر جای مناسب خودش ترجیح بدهد، اگر در مجموعه سازمانی وقت بیشتری گذاشته است تا کارها به نحو احسن انجام بشود ناراحت شود و سریع به دنبال اضافه کار و ... نباشد. همسر پیامبر (ص) نقل می کند که: رسول خدا (ص) تا زمانی که از دنیا رفت هرگز سه روز پیاپی غذا نخورد و اگر می خواست میتوانست خود را سیر کند اما دیگران را برخود مقدم می دانست. 

4- سنت حسنه:

اگر گروهی یا فردی عمل نیکی انجام داده و دیگران هم به آن عمل می کنند این کار سنت حسنه و نیک است. رسول خدا (ص) فرمود: هر کس سنت حسنه ای را برقرار کند و دیگران بعد از او به آن عمل کنند بدون اینکه ثوابی از آنها کم شود آن شخص در ثواب آنها شریک است و عکس آن هم اینگونه است که کسی که عمل زشتی را پایه گذاری کند و دیگران آن عمل زشت را انجام بدهند در عذاب آنها هم شریک است.

5- تواضع و ادب:

ادب در لغت یعنی سلوک ، تربیت ، تهذیب ، آراستگی ، حیا و فروتنی، حجب و شکسته نفسی. حضرت علی (ع) در راه با یک فرد یهودی همسفر شد یهودی پرسید که مسیر شما کجاست؟حضرت فرمود: کوفه ، وقتی به دو راهی رسیدند یهودی می خواست از حضرت جدا شود اما حضرت از پشت سر او به راه افتاد یهودی پرسید:مگر شما نگفتی که به کوفه میروم؟ فرمود: چرا ولی خواستم چند گامی تو را بدرقه کرده باشم.

6-حساسیت:

یعنی احساس مسئولیت در امور و کار محوله که نیاز به دقت و وقت و توجه بیشتری لازم دارد. حضرت علی (ع) فرمود: از خدا بترسید در مورد بندگان و شهرها به درستی که شما مورد سوال و بازخواست هستید حتی در مورد خانه ها و حیوانات.

و رسول خدا (ص) فرمود: خدا رحمت کند آن کسی که کاری انجام دهد و آن را متقن و دقیق و محکم انجام دهد.

حساسیت های مهم تشکیلاتی:

1- نسبت به امکانات تشکیلاتی:  باید بدانیم امکانات متعلق به ملت است و از بودجه سازمان است و اندکی فکر کنیم اگر بودجه شخصی باشد آیا به راحتی هزینه می کنیم؟ اینقدر راحت فاکتور ها را امضا می کنیم؟ حساسیت نسبت به مسئولیت سازمانی که اگر بد عمل کنیم چه آثار و تبعاتی برای مجموعه ایجاد می شود..

2-  نسبت به ایمان دیگران: عملکرد ما در سازمان به گونه ای نباشد که موجب سست شدن ایمان دیگران بشود و نسبت به گناه دیگران هم بی تفاوت نباشیم بلکه حساس باشیم به امر به معروف و نهی از منکر و گناه و خطای دیگران و همکاران موجب رضایت و خشنودی فرد نشود.

3-  نسبت به آبروی دیگران: در دین اسلام در مورد حفظ آبروی دیگران سفارش زیادی شده است و ریختن آبروی دیگران گناه بزرگی است و باید به خدا پناه ببریم امام صادق (ع) فرمود: زمانی که آبرو ریخته شود، جمع کردن آن دشوار است.

رسول خدا (ص) در حدیثی تکان دهنده می فرماید: کسی که برادرش را به خاطر گناهی ملامت کند در حالی که او توبه نکرده باشد چنین فردی نمی میرد مگر اینکه همان کار را مرتکب شود.

4-  نسبت به ظلم: حضرت علی (ع) فرمود: به خدا قسم اگر روی خار سعدان (خار سه شعبه که خوراک شتران است) بخوابم یا با غل و زنجیر به این سو و آن سو کشیده شوم، خوش تر دارم تا خدا و پیامبرش را در روز قیامت در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان ستم کرده باشم.

 5-  نسبت به قضاوت: قضاوت کردن درباره دیگران کاری سخت و دشوار است همیشه باید در قضاوت خداوند را در وجودمان حس کنیم تا قضاوت ما باعث سقوط دیگران نشود کسی که دبه روش تحلیل و ابزار آنها آگاهی ندارد چگونه به راحتی هر کس را محکوم می کند؟ به دیگران تهمت می زند؟ دروغ می گوید؟ و دیگران را فاسد معرفی می کند؟ در چنین مواقعی باید احتیاط کرد و احساس مسئولیت نسبت به قضاوت خودش داشته باشد.

چرا مدیران تشکیلاتی بیشتر باید مواظب باشند؟

1-  خطیر بودن مسئولیت: حضرت علی (ع) فرمود: اتقو الله فی عباده و بلاده فانکم مسولون حتی عن البقاع و البهائم.

بترسید و تقوای الهی را پیشه کنید در مورد بنده های خدا ، شهرهای خدا زیرا شما مسئولید حتی در مورد خانه ها و حیوانات.یک مدیر موفق تشکیلاتی و ارزشی قانون مدار است و هرگز قانون گریز نیست و کارکنان خودش را به زیر پا قرار دادن قانون تشویق نمیکند. عمل به قانون توسط مدیر موجب رشد کارکنان سازمان می شود و عمل نکردن به قانون موجب تبعیض در اجرای قانون می شود.

2- مراقبت از آلودگی به صفات رذیله: مراقبت از خود در همه حال لازم و ضروری است و مدام باید با خواسته های دل مبارزه کرد و راه هدایت خود را در دلبستگی به صفات بد طولانی نکرد.برخی از لرزشهای بزرگ نتیجه لغزشهای کوچک که ممکن است خیلی به دید نیاید شروع می شود.

3- اجتناب از مرید بازی: خدا نکند کسی به دنبال دکان بازی و جذب دیگران برای منافع خودش و گروه و یا باند خودش باشد اینگونه افراد همیشه از تعریف دیگران لذت می برند و کمبود شخصیتی خودشان را اینگونه جبران می کنند.

4- دوری از حفظ مسئولیت از راه حرام: کسانی که برای رسیدن به مقام و شهرت و درجه مادی از هر طریقی ولو از راه حرام با دروغ و تهمت دیگران را فاسد معرفی کردند به دنبال حفظ موقعیت و منزلت خودشان هستند چنین افرادی منافق و حیله گر و فاسد در اسلام معرفی شده اند باید از این صفت پرهیز کرد.

5- مراقبت از پیمان و عهد: دین اسلام از پیمان شکنی شدیدا مومنین را نهی کرده است و چنین اجازه ای را به هیچ کس نداده است، مدیر سازمان باید تلاش کند به عهد و پیمان ارزشی خودش پایبند باشد و از آرمان ها عدول نکند.

6- ذلیل نکردن خود: روحیه آزادگی داشته باشد و برای حفظ موقعیت خودش، خودش را ذلیل و خوار نکند و از تملق و چاپلوسی و رشوه دادن و رشوه گرفتن و دروغ و ... دوری کند. حضرت علی (ع) فرمود: نفس خود را از هرگونه پستی و ذلت باز دارید هرچند که تو را به اهدافت رساند زیرا نمی توانی به اندازه آبرویی که از دست می دهی بهایی بدست آوری برده دیگران نباش که خدا تو را آزاد آفریده است.

7- از فرا فکنی بپرهیز: یک مدیر سازمان و یک نیروی ارزشی وقتی یک پروژه ای نا موفق اجرا شده است هرگز به دروغ گزارش کذب و ناحق نمی دهد و در کارهای انجام شده اغراق نمی کند و دیگران را مقصر و خود را به حق نمی داند.

8- قول و رفتار سدید داشته باشد: سدید از سد به معنای نفوذ ناپذیری است و ودیر و نیروی ارزشی باید در سخن گفتن و در رفتار سدید باشد ، منطقی باشد ، ثابت قدم باشد، تردید به خودش راه ندهد ، سخن و رفتار او بر اساس استدلال باشد. در قرآن آمده است که: یا ایها الذین آمنوا اتقوالله و قولو قولا سدیدا.   ای کسانی که ایمان آورده اید تقوای الهی پیشه کنید و در هنگام سخن سدید حرف بزنید.

زمینه های رشد و موفقیت کارکنان سازمان:

1-  امانت داری                                                               7- اخلاق و رفتار مهربانانه با دیگران

2-  اطاعت پذیری از سلسله مراتب                                       8- پرهیز از تهمت و افتراء و دروغ علیه دیگران

3- اجرای قانون و ابلاغ سازمانی                                          9- پرهیز از اختلاط کاری زن و مرد در سازمان

4- کار را برای خداوند انجام دادن                                       10- ایجاد اخوت و همدلی بین کارکنان

5- پرهیز از ریا کاری و خود نمایی                                      11- هوشیاری نسبت به حوادث و اتفاقات روزمره

6- پرهیز از مبالغه در فعالیتها و اقدامها                                  12-تقویت باور های دینی در خودش